Θεραπεία ή Αλήθεια;

 

Θεραπεία ή Αλήθεια;

Ψυχαναλυτική παρέμβαση στις Ψυχοθεραπευτικές κατευθύνσεις

Ο Φρόυντ, προς το τέλος του έργου του, αναγνωρίζει ότι το σύμπτωμα αντιστέκεται: δεν εξαφανίζεται πλήρως, επανέρχεται — σαν να υπηρετεί έναν σκοπό που δεν εξαντλείται στην κατανόηση, ούτε στην αποκατάσταση της ψυχικής ισορροπίας, όπως θα έλεγε η σύγχρονη ψυχολογική γλώσσα.

Αυτή η διαπίστωση, μακριά από ένδειξη αποτυχίας, αποτέλεσε για τον Λακάν ένα κρίσιμο σημείο αναστοχασμού. Για τον ίδιο, το σύμπτωμα δεν είναι προς θεραπεία διότι εξυπηρετεί μιαν αλήθεια: έναν λόγο που αρθρώνει τον τρόπο με τον οποίο το υποκείμενο σχετίζεται με την απόλαυση και την επιθυμία του. Δεν πρόκειται λοιπόν για δυσλειτουργία, αλλά για μια ασυνείδητη λύση.

Το βιβλίο αυτό αναδεικνύει γιατί η ψυχανάλυση δεν μπορεί να ενταχθεί στο ευρύ φάσμα των ψυχοθεραπειών, καθώς δεν εργάζεται προς τη θεραπεία, αλλά προς τη δημιουργία ενός χώρου όπου μπορεί να αναδυθεί μια αλήθεια που υπερβαίνει την εικόνα του εαυτού. Σε μια εποχή όπου η έννοια της ψυχικής υγείας αντιμετωπίζεται όλο και περισσότερο ως υπόθεση ρύθμισης και διαχείρισης συμπτωμάτων, η ψυχαναλυτική λογική της αλήθειας του υποκειμένου έρχεται σε αντίστιξη με τη θεραπευτική επιδίωξη της λειτουργικότητας, της προσαρμογής και της συναισθηματικής ευεξίας.

Ένα κείμενο για αναγνώστες που αναζητούν κάτι πέρα από την αυτοβελτίωση: τη συνάντηση με την επιθυμία τους.

Σύντομα σε κυκλοφορία 

Περιεχόμενα

Α. Ψυχανάλυση και Ψυχοθεραπεία

1.    Εισαγωγή

2.    Ασυνείδητο: Ο λόγος που εγγράφει το απολαμβάνον σώμα

3.    Η γλώσσα: όχι μέσο, αλλά τόπος του ασυνειδήτου

4.    Σύμπτωμα και σημαίνον της επιθυμίας

5.    Επίλογος: Η ανατροπή του υποκειμένου

Β. Αλήθεια

1.    Εισαγωγή

2.    Η αλήθεια ως κρυμμένο περιεχόμενο

3.    Η αλήθεια ως ορθολογική εγκυρότητα

    3.1.    Η κοινή λογική

    3.2.    Το σύμπτωμα που μιλάει

    3.3.    Το υποκείμενο ως ασθενής

4.    Τα συναισθήματα ως αλήθεια

    4.1.    Τα συναισθήματα εξαπατούν

    4.2.    Η απόλαυση του Άλλου και η ιδεατή εικόνα

    4.3.    Ο λόγος επί του συναισθήματος

    4.4.    Κλινική περίπτωση: Η ενοχή που γίνεται θυμός

5.    Το άγχος δεν εξαπατά

    5.1.    Το άγχος δεν είναι φόβος

    5.2.    Το ανοίκειο αντικείμενο

    5.3.    Δείκτης επιθυμίας

    5.4.    Αντί της θεραπείας του άγχους

6.    Η αλήθεια ως λειτουργική

    6.1.    Κατασκευή χρήσιμη ή αναγκαία;

    6.2.    Α-νόητη αλήθεια

    6.3.    Ένα υποκείμενο φτιαγμένο από λόγο

    6.4.    Για γέλια αντί για κλάματα

Γ. Λογική ή Συναίσθημα;

1.    Εισαγωγή

2.    Λογική

    2.1.    Τι αποκαλούμε λογική;

    2.2.    Μια «εγωκεντρική» λογική

    2.3.    Η λογική διατήρηση ενός ψεύδους

    2.4.    Η λογική του Άλλου

3.    Συναίσθημα

    3.1.    Μια ψυχολογική θεώρηση

    3.2.    Ο λόγος επί της βιολογίας

    3.3.    Η λειτουργία της ενόρμησης

    3.4.    Το συναίσθημα ως ψυχική έξαρση [affect]

    3.5.    Ο λόγος παράγει συναίσθημα

    3.6.    Ένα κλινικό περιστατικό

    3.7.    Η αρτιότητα του Εγώ

4.    Το υποκείμενο του λόγου

5.    Επίλογος: Ο λόγος της επιθυμίας

Άγχος: Δείκτης Επιθυμίας

Απόσπασμα από την επικείμενη έκδοση, Θεραπεία ή Αλήθεια;

Ενώ οι περισσότερες θεραπευτικές προσεγγίσεις βλέπουν το άγχος ως ένα  «αρνητικό συναίσθημα» που καλείται να ρυθμιστεί μέσω της ενίσχυσης του Εγώ, για την ψυχανάλυση το άγχος λειτουργεί ως οδηγός προς την αλήθεια: αποκαλύπτει τη σύνδεση του υποκειμένου με την απόλαυση και διανοίγει την πρόσβαση στην επιθυμία. Το άγχος αναδύεται ακριβώς εκεί όπου αποδομείται το Εγώ, το οποίο αντιστέκεται στην αλήθεια αυτή.

Για να αναδείξουμε αυτήν τη λειτουργία του άγχους, παραθέτουμε ένα περιστατικό που περιγράφει ο ψυχαναλυτής Éric Laurent [1], εμπλουτισμένο εδώ με δικό μου σχολιασμό και ερμηνευτικές παρατηρήσεις. Πρόκειται για μια περίπτωση όπου το άγχος αναδύεται μέσα από την αποτυχία σύνταξης της εικόνας του Εγώ — και ταυτόχρονα φωτίζεται η σχέση του υποκειμένου με την απόλαυση και την επιθυμία.

Ένας αναλυόμενος προσέρχεται στην ανάλυση με έντονο άγχος, το οποίο ενεργοποιήθηκε όταν ένας καθηγητής του τού απηύθυνε το ερώτημα: «Μήπως είσαι ομοφυλόφιλος;» Το άγχος αυτό επανεμφανίστηκε αργότερα, όταν έκανε σχέση με μια γυναίκα, καθώς αντιμετώπισε προβλήματα πρόωρης εκσπερμάτισης. Μέσα από τους ελεύθερους συνειρμούς, ο αναλυόμενος αναφέρεται στον πατέρα του, ο οποίος είχε εγκαταλείψει τη μητέρα του όταν εκείνος ήταν παιδί, και σε ένα καθοριστικό σχόλιο της μητέρας: «Όλοι οι άνδρες είναι δειλοί.» Ο αναλυόμενος δήλωνε πως φοβάται μήπως επαναλάβει τη συμπεριφορά του πατέρα του, εγκαταλείποντας κι εκείνος τη σύντροφό του.

Το σχόλιο της μητέρας του έδινε μια ερμηνεία στην εγκατάλειψη, ότι ισοδυναμεί με δειλία. Έτσι, στο επίπεδο της εικόνας, διαμορφώνει το Εγώ του αναλυόμενου γύρω από τη λογική που εισήγαγε η ιδέα ότι «είναι δειλό ένας άνδρας να εγκαταλείπει τη σχέση του» — προσπαθώντας δηλαδή να κατοχυρώσει τη θέση του ως άνδρας μέσα από την πίστη και την παραμονή. Αυτό όμως που απωθείτο ήταν ότι η σύνδεση της εγκατάλειψης με τη δειλία δέσμευε τον αναλυόμενο σε έναν ορισμό, όπου, εφόσον «όλοι οι άνδρες είναι δειλοί», τότε «όσοι δεν είναι δειλοί, δεν είναι ούτε άνδρες»! Έτσι, ίδιος θα μπορούσε να είναι άνδρας μόνο εγκαταλείποντας τη σχέση του — ένα απωθημένο που επιστρέφει υπό τη μορφή σεξουαλικής δυσλειτουργίας μέσα στη σχέση.

Μα αυτή η σύνδεση, της εγκατάλειψης με τη δειλία, δε θα μπορούσε να είχε προκύψει παρά μόνο με τη διενέργεια του πραγματικού, που βρισκόταν στο επίπεδο της εκφοράς: η φράση «όλοι οι άνδρες είναι δειλοί» εξέφραζε αποκλειστικά την απόλαυση της μητέρας του που την ξεστόμισε —μιαν απόλαυση να βλέπει δειλούς τους άνδρες— χρησιμοποιώντας στη συνέχεια το γεγονός της εγκατάλειψης ως επιβεβαίωση ετούτης της θέσης. Αυτό δηλαδή που πραγματικά λεγόταν, ήταν: «κανένας άνδρας δεν είναι άνδρας!»… εξού και το άγχος που προκάλεσε η ερώτηση «μήπως είσαι ομοφυλόφιλος;».

Η ερώτηση αυτή άγγιξε την αληθινή διάσταση της απόλαυσης με την οποία είχε προσδεθεί η υποκειμενικότητα του αναλυόμενου, και αποσυνέθετε το Εγώ του, το οποίο είχε δομηθεί πάνω στη φαντασίωση ενός «μη δειλού» άνδρα. Το άγχος έπειτα παίρνει μορφή, αποκτά αντικείμενο —το σημαίνον «εγκατάλειψη»— και μετασχηματίζεται σε φόβο: μη γίνει σαν τον πατέρα του. Αυτός ο φόβος, λοιπόν, λειτουργεί ως άμυνα απέναντι στο πραγματικό του άγχους, που αφορά στην καθήλωση [fixation] του αναλυόμενου στην απόλαυση της μητέρας του.

Όμως η αποδόμηση του Εγώ, που προκαλεί το άγχος, δε συνιστά απλώς επαφή με τη φαντασίωση της απόλαυσης του Άλλου, αλλά αποτελεί και σημείο συνάντησης με την επιθυμία του υποκειμένου: ότι δηλαδή, η πραγματική δειλία που έκανε τον αναλυόμενο αυτόν να μην είναι άνδρας, είναι το γεγονός ότι παρέμενε προσκολλημένος στον λόγο της απόλαυσης της μητέρας του. Απαιτείται λοιπόν να πραγματοποιηθεί μια τομή: το σημαίνον που περιέγραφε την πράξη του πατέρα —η «εγκατάλειψη»— να αποσυνδεθεί από την απόλαυση της μητέρας —τη «δειλία»— ώστε ο ίδιος να μπορέσει να λάβει θέση ως άνδρας, σύμφωνα με τη δική του επιθυμία.

-------------------------

[1] Éric Laurent, “Relieve Anxiety?” Mental 13 (2004). p. 103–117.

Εικόνα Ανεστραμμένη

Το λακανικό στάδιο του καθρέφτη αναδεικνύει τη διάσταση της ομιλίας και του λόγου του Άλλου: Τη συμβολική διάσταση του λέγειν (dit-mansion[1]) ως έναν καθρέφτη που δεν αναφέρεται στο οπτικό φυσικό φαινόμενο, αλλά στο πώς βλέπω τον εαυτό μου μέσω του Άλλου, δηλαδή πώς εμφανίζομαι από την οπτική γωνία ενός αλλότριου βλέμματος που με κοιτάει, ενώ πάντοτε διερωτώμαι τι αντικρίζει και πώς με περιγράφει. Ο ίδιος ο καθρέφτης αντιπροσωπεύει τη λειτουργία του Άλλου.

Ο Λακάν δηλώνει, επαναλαμβάνοντάς το με διάφορους τρόπους, σε διάφορες περιπτώσεις, ότι ο αποστολέας λαμβάνει πίσω το δικό του μήνυμα από τον Άλλο σε μια ανεστραμμένη μορφή[2]. Στην οπτική του πτυχή, η αντανάκλαση στον καθρέφτη απεικονίζει αυτήν τη λειτουργία της γλώσσας μέσω της αντιστροφής του αριστερά και του δεξιά στο είδωλο που προβάλλεται.

 

Ωστόσο, εφόσον το στάδιο του καθρέφτη δεν αφορά αυτό που συμβαίνει στο οπτικό φάσμα, αλλά κάτι που λαμβάνει χώρα στη διάσταση του λέγειν, όταν αναφερόμαστε στην αντιστροφή υποδηλώνουμε ένα φαινόμενο που είναι παρόν στην αφήγηση του υποκειμένου όταν μιλάει την αλήθεια του.

Εικόνα: Στέλλα Βιολάρη. © Άγγελος Τσιαλίδης, The Image of a Voice: The Mirror Stage of Jacques Lacan

Κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας, μια αναλυόμενη δηλώνει ότι δεν έχει αυτοπεποίθηση, εξηγώντας ότι νιώθει πάντοτε αδύναμη να ζητήσει κάτι που θέλει. Λέει ότι η μικρότερη αδελφή της είναι το ακριβώς αντίθετο: Είναι δυνατή και απαιτητική και επομένως καταφέρνει να παίρνει αυτό που θέλει. Η έλλειψη αυτοπεποίθησής της, λέει στη συνέχεια, είναι και ο λόγος για τον οποίο αισθάνεται απομονωμένη από τους ανθρώπους γύρω της. Ο μόνος τρόπος που δύναται να επικοινωνήσει μαζί τους είναι ως κάποια στην οποία εκφράζουν διάφορες απαιτήσεις, τις οποίες αυτή αναλαμβάνει να ικανοποιήσει. Δηλώνοντας πως δε βίωσε ποτέ αγάπη και στοργή, ξεσπά σε κλάμα, στη μέση της συνεδρίας, λέγοντας ότι χρειάζεται μια αγκαλιά.

 

Ανακαλεί μια ανάμνηση όπου η αδελφή της, όταν ήταν ακόμα μωρό, έκλαιγε στην αγκαλιά της μητέρας της, και η μητέρα της τη φρόντιζε. Η αναλυόμενη λέει ότι θυμάται τη ζήλια που την κατέβαλε αντικρίζοντας ετούτη τη σκηνή.

Εικόνα: Στέλλα Βιολάρη. © Άγγελος Τσιαλίδης, The Image of a Voice: The Mirror Stage of Jacques Lacan

Η γυναίκα αυτή, στις δύο αναφορές που έκανε στην αδελφή της, η οποία παρουσιάζεται ως ένα ιδανικό Εγώ, δηλαδή ως κάποια που απολαμβάνει τη θέση στην οποία θα έπρεπε η ίδια η αναλυόμενη να βρίσκεται, η ανακληθείσα ανάμνηση αποκαλύπτει την αντιστροφή της εικόνας της αδελφής της, όπως αυτή σκιαγραφήθηκε στην πρώτη της περιγραφή, αυτήν της «δυνατής», και κατά συνέπεια την αντιστροφή της εικόνας της ίδιας της αναλυόμενης. Διότι, αν και αποκαλεί δυνατή αυτήν που απαιτεί, η οποία στο τέλος παίρνει αυτό που θέλει, η σκηνή με το μωρό που κλαίει και δέχεται αγάπη και στοργή αποκαλύπτει ότι συμβαίνει το αντίθετο, ότι δηλαδή αυτή που απαιτεί είναι αυτή που έχει ανάγκη, δηλαδή η αδύναμη!

 

Το να απαιτείς κάτι, συνεπάγεται ότι είσαι ευάλωτος και αδύναμος, όπως ένα μωρό, και επομένως ο πραγματικός λόγος που η αναλυόμενη δε ζητούσε ποτέ είναι για να διατηρήσει τη θέση της δυνατής, δηλαδή της ιδανικής της εικόνας. Είναι η δυνατή που ικανοποιεί τα αιτήματα εκείνων που έχουν ανάγκη! Το δίπολο των όρων δυνατός και αδύναμος αντιστράφηκε στην εικόνα του όμοιου άλλου της, στην αντανάκλασή της στον καθρέφτη.

 

Αυτό όμως που πραγματικά αποκαλύπτεται είναι μια πραγματική αδυναμία της αναλυόμενης να απελευθερώσει την επιθυμία της από αυτό που την κρατάει δεσμευμένη, τουτέστιν, από το δίπολο δυνατή/αδύναμη, όπως αυτό ορίζεται από κάποια οντότητα που αντιπροσωπεύει τη θέση της αλήθειας στη λειτουργία της γλώσσας, δηλαδή η σχέση του υποκειμένου με τον μεγάλο Άλλο. 

-------

[1] Jacques Lacan, Encore, The Seminar of Jacques Lacan Book XX, Ed. Jacques-Alain Miller, Transl. Bruce Fink, New York: W.W. Norton & Co, 1998, p.21. Ο Λακάν χρησιμοποιεί αυτόν τον νεολογισμό από τη γαλλική λέξη dit που σημαίνει «αυτό που λέγεται».

[2] Jacques Lacan, Écrits, Transl. Bruce Fink, New York: W.W. Norton & Co, 2006. 

Το πιο πάνω πάνω κείμενο αποτελεί μετάφραση από βιβλίο Angelos Tsialides, The Image of a Voice: The Mirror Stage of Jacques Lacan, Limassol: Scribe of the Letter, 2021.

Εικόνες: Στέλλα Βιολάρη. © Άγγελος Τσιαλίδης. Απαγορεύεται η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευσή τους, άνευ γραπτής άδειας.

Καθρέφτες σπασμένοι

image source: The Image of a Voice: The Mirror Stage of Jacques Lacan

copyright Angelos Tsialides, all rights reserved

Artist: Stella Violari

Μια Γλώσσα Άλλη: Γνωριμία με τη Λακανική Ψυχανάλυση

απόσπασμα:

[...] Είναι ακριβώς αυτήν την έλλειψη επικοινωνίας που θίγουν οι αναλυόμενοι στη συνεδρία τους. Παρουσιάζεται ένας Άλλος που κατηγορούμε ότι δεν μπορεί να μας καταλάβει, που ενώ προσπαθούμε τόσο πολύ να μιλήσουμε τη γλώσσα του, εν τούτοις δε γινόμαστε κατανοητοί.

Μια αναλυόμενη περιέγραφε την προσπάθεια της να προσφέρει στους άλλους τη φροντίδα που χρειάζονται, όμως όποτε τυγχάνει να χρειαστεί η ίδια βοήθεια κανείς δεν της την προσφέρει. Ωστόσο, μέσα στο παράπονο της δεν αναφερόταν απλώς στο ότι δεν τη βοηθούν, αλλά, επιπλέον, στο ότι αυτή ντρέπεται να ζητήσει βοήθεια διότι δε θέλει να παρουσιαστεί ως αδύναμη, απαιτώντας όμως ταυτόχρονα από εκείνους τους ανθρώπους που διατηρεί δίπλα της, βοηθώντας τους, να αναγνωρίσουν την ευχή της για βοήθεια και σαν καθρέφτης να κάνουν το ίδιο που πράττει αυτή για εκείνους. Προσπαθεί να μιλήσει τη γλώσσα που η ίδια φαντάζεται ότι τους διέπει, φαντασιώνεται δηλαδή τη γλώσσα απόλαυσής τους, κατά την οποία πιστεύει πως θα τους ικανοποιήσει αναγνωρίζοντας τη βοήθεια που χρειάζονται – ένα πράγμα που ανέδειξε η ανάλυσή της είναι ότι συνήθως ούτε καν χρειάζονται εκείνη τη βοήθεια αλλά η αναλυόμενη είναι που την «επιβάλλει» στους άλλους. Προσπαθεί δηλαδή να μιλήσει μια ξένη γλώσσα όπως η ίδια την καταλαβαίνει, ή μάλλον όπως δεν την καταλαβαίνει – γι’ αυτό και τη φαντασιώνεται – και έπειτα διερωτάται γιατί όταν αυτή μιλάει ετούτην τη γλώσσα δε γίνεται από τον άλλο κατανοητή! Επιπλέον, σκηνοθετώντας την αδυναμία στον άλλο για να παρουσιάζεται η ίδια δυνατή, τελικά το μόνο που συναντάει είναι τη δικιά της αδυναμία. Μιλώντας αυτήν τη γλώσσα, δε δύναται να γίνει αναγνωρίσιμη ούτε από τον άλλο, μα ούτε και από τον ίδιο της τον εαυτό, διότι χωρίς το δίπολο δυνατή/αδύναμη δεν ξέρει ποια είναι.

...

Με τον ίδιο τρόπο που ο Φρόυντ μίλησε για εσωτερικές συγκρούσεις, ο Λακάν αναφέρθηκε στον κατακερματισμό του σώματος. Η φράση «έχω ένα σώμα» φέρει την υπόθεση ότι το σώμα του υποκειμένου, που εκφωνεί αυτή τη φράση, είναι ενιαίο [ένα]. Οι εσωτερικές συγκρούσεις, όμως, μας δίνουν άλλη εικόνα παρά αυτή της ενότητας του σώματος. Εμβληματική ήταν η περιγραφή που έδωσε μια αναλυόμενη στη συνεδρία της: «Ο εγκέφαλος μου σκεφτόταν άλλα και τα χέρια μου έκαναν άλλα. Τα μέλη του σώματός μου δεν επικοινωνούσαν μεταξύ τους»! Ο Λακάν, στο στάδιο του καθρέφτη [βλ. The Image of a Voice], αναφέρεται σε αυτόν τον κατακερματισμό που προέρχεται από τη γλώσσα, εφόσον το υποκείμενο εντάσσεται στον λόγο του Άλλου. 

Μια Γλώσσα Άλλη: Γνωριμία με τη Λακανική Ψυχανάλυση

Για όσους επιθυμούν να αποκτήσουν μια ιδέα του περί τίνος πρόκειται η Λακανική ψυχανάλυση, στην πρακτική της, είναι διαθέσιμο αυτό το βιβλιαράκι των 40 σελίδων που μόλις κυκλοφόρησα.

διαθέσιμο σε ηλεκτρονική και σε έντυπη έκδοση

Μια Γλώσσα Άλλη: Γνωριμία με τη Λακανική Ψυχανάλυση

Μια Γλώσσα Άλλη: Γνωριμία με τη Λακανική Ψυχανάλυση

απόσπασμα:

Το υποκείμενο δεν παρουσιάζεται καθόλου κύριος του δικού του λόγου. Οι αναλυόμενοι χρησιμοποιούν λόγια για να περιγράψουν το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν, όμως δεν μπορούν με αυτά τα λόγια να διώξουν το πρόβλημα εκλογικεύοντάς το. Είναι σαν να κάνουν χρήση ενός λόγου που λόγο δεν έχουν πάνω σε αυτόν, σαν να μιλούν για έναν λόγο τον οποίον στα αλήθεια δε χρησιμοποιούν αλλά είναι αυτοί, οι ίδιοι, που από εκείνον χρησιμοποιούνται, έναν λόγο στον οποίον υπάγονται και σε αυτόν υπακούν, μια γλώσσα που στην πραγματικότητα δεν τη μιλούν, αλλά που οι ίδιοι μιλούνται από αυτήν. Το υποκείμενο δε δύναται να ταυτιστεί με τον ομιλητή! Με άλλα λόγια, μόνο ο ομιλητής απολαμβάνει, του οποίου ο λόγος εκφωνείται και εκπληρώνεται σαν γραπτή προφητεία, αλλά το ομιλούν υποκείμενο, που περιγράφεται με αυτόν τον λόγο, δεν μπορεί να ταυτιστεί με τον υπόψη ομιλητή!

Η ψυχανάλυση μας δίνει πρόσβαση στον τόπο της ομιλίας, όπου πέραν του εκφερόμενου, αυτού που λέγεται, υπάρχει ένας ομιλητής...

-----------------

Ο Άγγελος Τσιαλίδης, με αφορμή την παρουσίαση των βιβλίων του The Image of a Voice: The Mirror Stage of Jacques Lacan και Kοσμογονία: Σεμινάριο στο Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα, φέρνει το κοινό σε συνάντηση με το τι εστί λακανική ψυχανάλυση, μέσα από αναφορές στην προσωπική και κλινική του εμπειρία.

Μια Γλώσσα Άλλη: Γνωριμία με τη Λακανική Ψυχανάλυση

Για όσους επιθυμούν να αποκτήσουν μια ιδέα του περί τίνος πρόκειται η Λακανική ψυχανάλυση, στην πρακτική της, είναι διαθέσιμο αυτό το βιβλιαράκι των 40 σελίδων που μόλις κυκλοφόρησα.

διαθέσιμο σε ηλεκτρονική και σε έντυπη έκδοση

The Fantasy of Desire, Cause of Anxiety

[Psychoanalytic Reading: On Lacan's Praying Mantis]

you may download the paper here

Psychoanalytic experience reveals that the subject pursues her fantasy, believing that it will bring her ultimate enjoyment. Yet, however much the subject in her symptom is after that enjoyment, nevertheless the fantasy is not something that the subject truly wants to achieve; for, not only this pursue brings anxiety, but also when it is realised the result is undesirable or even devastating for her.

Fantasy brings enjoyment, but only when it is in the control of the subject. This is why the subject rebels if that enjoyment is imposed by the Other via a specific demand. An analysand, for example, wakes up eager to do chores around the house, but before she starts, she hears her mother ordering her to do so, and as a result she becomes indignant and gives up. In a different incident, another analysand, during her session, describes how anxious she is when she is looked by someone, where she tries to put herself in the role of how she imagines that the other person sees her, for example “cool” and “impressive”. However, when the viewer compliments her that she is impressive, she reacts rudely and tells him to go to hell, believing he wants something from her. As long as the Other's desire remains elusive, the subject tries to guess it by acting according to how she assumes that desire, in other words, by fulfilling it! The analysand herein answers the enigma of the Other's desire according to her fantasy in which she appears impressive. But once the Other is revealed through the compliment, the desire falls into a specific demand, namely, how the Other wants to see her, which is unbearable for her. The analysand believes that the Other wants something from her because he has just disclosed it to her, i.e. that he enjoys her as the object of his gaze, as impressive. With her acting, she tries to lure the Other into openly stating how he sees her so that she then denies her position as an object. But the real lure is the one which she had primarily surrendered herself to, the lure of language forming the fantasy of the “impressive”, where she has already become a captive of the Other by giving up her desire – a fantasy that she then projects onto the Other in order to place all the blame on him.

 

In fantasy, the subject puts the responsibility of her desire on the Other. With this move, not only does she lay her desire on the Other from whom she then tries to receive it back (the desire becomes the Other's desire), but also what she gets back, i.e. the fantasy, is something she does not desire, which means that the desire is negativized.

 

Fantasy is the paranoid means by which the subject interprets desire as the desire of the Other, that is, how she embraces the Other who is alien, a radical otherness, ξένος, making it her home. This is how we reach Lacan’s formula that “[m]an’s desire is the desire of the Other”[1]. Let's bear in mind that the Other is language itself, even if it takes various forms in the persons who introduce it to the speaking being through enjoyment, i.e. the family who familiarises the child with language, as the language of enjoyment. The subject forms a relationship of enjoyment with the Other, in such a way that she keeps close to the Other but at the same time avoids being grasped (as an object) by him. This is precisely the function of the symptom, as a staging by which the subject approaches the fantasy, yet when she approximates its realisation she diverts from it, in order to repeat the same cycle again. However, when the aforesaid relationship with the enjoyment of the Other is actualised, it wreaks havoc on the subject! This is exactly what the myth of Oedipus tells us[2]. In the realization of the fantasy nothing remains of the subject but only an object of the Other, i.e. it means death for the subject as desire. In the realization of the fantasy, language, which gives body to the subject, takes it away : The analysand that defined her life with the signifier “impressive” meets her death there! The subject is devoured by the Other, she is annihilated in language.

 

Lacan refers to this very thing when he develops the topic of anxiety that occupies the subject when she encounters the object. He speaks of the anxiety in the face of the desire of the Other, using an allegory where the subject is standing next to a female praying mantis, with twice the subject's size[3]. The subject is wearing a mask, but she, the subject herself, does not know what the mask is, whether it makes her look like a prey, or worse, whether it is a mask of a male praying mantis, whose head is known to be eaten by the female after their sexual intercourse. The subject, Lacan says, is seized with anxiety in the face of the Other's enigmatic intentions. But what he does not say, and I believe that its importance needs to be emphasised, is that in order to be eaten as a male praying mantis, she must have already mated with the Other, for it is only after the coition that the male is beheaded. This means that in her fantasy the subject has already “coupled” with the Other and what remains is the coup de grace (or the mercy of the predator), in other words, the realisation of the fantasy. The subject is in danger by the intentions of the Other only when she submits to the lure of the Other's enjoyment.

---

[1] Jacques Lacan, The Four Fundamental Concepts of Psychoanalysis, The Seminar of Jacques Lacan Book XI, Ed. Jacques-Alain Miller, Transl. Alan Sheridan, New York: W.W. Norton & Co, 1981, p.235.

[2] See Angelos Tsialides, Oedipus, Cosmogony and the Alien, Limassol: Scribe of the Letter, 2023, and Άγγελος Τσιλίδης, Κοσμογονία: Σεμινάριο στο Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα, Λεμεσός: Scribe of the Letter, 2023.

[3] Jacques Lacan, Identification, The Seminar of Jacques Lacan Book IX, Transl. Cormac Gallagher, unpublished, Session 16: 4.4.1962. Also, Jacques Lacan, Anxiety, The Seminar of Jacques Lacan Book X, Ed. Jacques-Alain Miller, Transl. A. R. Price, Cambridge: Polity, 2014, p. 5.

The Oedipus, Cosmogony and the Alien

"Who speaks? It is a speech that produces a subject with the sole purpose of finding out where this speech comes from, and when all is said and done, recognise it as his own voice by finding himself causing this speech at the place of desire."

Angelos Tsialides, The Oedipus, Cosmogony and the Alien

Lacan, in interpreting Freud, went beyond the part of psychological observation of the Oedipus Complex, i.e. the behavioural image given by the script of the myth, where it is reduced to a phase of human development observed around the age of four. Through Lacan, we encounter a metapsychological structure motivating this scenario, whereby we are not dealing with gender relations that guide it but rather whereby gender emerges through this very process. And because we are no longer talking about a boy or a girl but about a subject of λογος, we locate an unconscious desire coming from parents that leads the subject through this process that is nothing but a Cosmogony.

This book comprises the script of the seminar given at Birkbeck University, on 23rd November 2019, for the School of the Freudian Letter, based on which the book Κοσμογονία: Σεμινάριο στο Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα was written.

It addresses all people interested in psychoanalysis or in the Oedipus complex and requires no previous knowledge in order to be read.

The Oedipus, Cosmogony and the Alien

is available here

Κοσμογονία: Σεμινάριο στο Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα

 

Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια διάνοιξη του ορίζοντα του Οιδιπόδειου συμπλέγματος πέρα από την εκδοχή με την οποία το γνωρίζουμε. Αντί να προσκρούουμε στη συμπεριφορική εικόνα με την οποία είναι εδραιωμένο στη λαϊκή αντίληψη, αυτήν του παιδιού που έλκεται από τον γονέα του αντίθετου φύλου και που εκδηλώνει αντιζηλία προς τον γονέα του ίδιου φύλου, έχοντας τον Λακάν ως καθοδηγητή συναντιόμαστε με έναν είδους ζήλο του όντος που ομιλεί, με τον οποίον ποιεί κόσμους για να εγγράψει την εμπειρία της απόλαυσής του. Αποκτούμε μια γεύση του τι εστί επιθυμία.

Με προσανατολισμό την επιθυμία, η συγγραφή του παρόντος έργου αποτελεί ένα έμπρακτο εγχείρημα μετάδοσης της ψυχαναλυτικής εμπειρίας, μέσα από λογής καθημερινά περιστατικά που ακουμπούν μια ευρεία θεματολογία.

Κοσμογονία: Σεμινάριο στο Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα

διαθέσιμο εδώ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΣΤΟ ΟΙΔΙΠΟΔΕΙΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ

§1. Εισαγωγή: Το Σύμπλεγμα, ο Μύθος

§2. Οι Οιδιπόδειοι Γονείς

§3. Η Απόλαυση της Μητέρας

§4. Κληρονομικότητα

§5. Μύθοι που Αναμορφώνουν το Οιδιπόδειο

§6. Η Άδεια Θέση στην Επιθυμία της Μητέρας

§7. Ο Φροϋδικός Πατέρας ως Αντίζηλος

§8. Πατρική Μεταφορά και Φαλλικό Σημαίνον

§9. Ο Νόμος του Πατέρα και η Κοινωνία

§10. Το Σύμπαν της Μητέρας και του Πατέρα

§11. Το Τραύμα της Καταγωγής

§12. Από την Καταγωγή, στην Κοσμογονία

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ε1. Πέραν του Φρόυντ

Ε2. Αυτοπεποίθηση

Ε3. Τα Γονικά Σημαίνοντα

Ε4. Διάγνωση, Σύμπτωμα

Ε5. Ο Φαλλός και το Όνομα του Πατρός

Ε6. Επώνυμο

E7. Υπερεγώ, Κληρονομιά

E8. Είναι ο Οιδίποδας Ψυχωτικός;

E9. Ο Φόνος του Πατέρα

E10. Ενοχή

E11. Διαχωρισμός

E12. Φαλλοκρατία στη Γλώσσα

E13. Άνδρας, Γυναίκα, Φαλλός

E14. Ντροπή

E15. Ένας Πανίσχυρος Πατέρας

E16. Χωρισμός

E17. Όταν το Παιδί Επιλέγει

E18. Τα Γονικά Σημαίνοντα στη Συνεδρία

E19. Απώλεια, Ενόρμηση

Ε20. Διάκλειση

Ε21. Εθισμός (Εξάρτηση)

Ε22. Αφάνιση

Ε23. Σεξουαλικές Θεωρίες και Συμπτώματα

Ε24. Φαντασίωση

Ε25. Φαντασίωση και Φαλλός

Ε26. Χριστιανισμός

Ε27. Θυσία

Ε28. Τραύμα

Ε29. Αποπλάνηση

Ε30. Η Σαγήνη της Γλώσσας

Ε31. Απώλεια Αγαπημένου Προσώπου

Ε32. Επιθυμία

Ε33. Ερωτισμός

Ε34. Στην Απόλαυση της Μητέρας

Ε35. Επιθυμία και Φαντασίωση

Ε36. Σύμπτωμα και Όνομα του Πατρός

Ε37. Ο Χρησμός

Ε38. Φαντασίωση και Χρησμός

Ε39. Γιατί η Φαντασίωση;

Ε40. Η Αυτού Μεγαλειότης το Βρέφος

Ε41. Το «Άλλο» Αντικείμενο (Φαλλός & Αντικείμενο α)

Ε42. Μεταβίβαση, Αγάπη

Ε43. Μη-Τέρας

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

…

αγάπη, 7, 15, 31, 33-4, 56-7, 61-2, 66, 70, 82, 86, 102, 111, 118, 130-1, 141, 147-8, 155, 158, 170, 173-4

άγχος, 69, 98-9, 114, 136, 170

άγχος αποχωρισμού, 119-20, 129, 131, 

άγχος ευνουχισμού, 98-9, 150, 167  [βλ. επίσης, ευνουχισμός]

άγχος θανάτου, 119

Άλλος*

αιμομιξία, 13, 26, 28, 31, 40, 47, 49, 51, 57, 128, 131, 136, 139, 145

…

…

συμπεριφορισμός, 3, 33, 120, 171

συμπεριφορά, 4, 8, 12-3, 34, 50, 76, 79, 114

σύμπτωμα, 8-9, 35, 46, 53, 56, 61, 65, 68, 75-8, 91, 107, 117, 128, 133-5, 154-5, 157-9

συναισθηματική αποστέρηση, βλ. ιδρυματισμός

σχήματα λόγου

κυριολεξία, 13, 45, 121, 124, 127, 162

μεταφορά, 18, 20, 22, 36-8, 56, 59, 63, 125, 127, 129, 146, 166, 168

[βλ. επίσης, πατρική μεταφορά]

μετωνυμία, 43, 125

…

Freudian Letter

Άγγελος Τσιαλίδης / ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΣΙΑΛΙΔΗΣ